Mihri Belli'nin Hikmet Kıvılcımlı ve Vatan Partisi Program Eleştirisinin Eleştirisi

GİRİŞ: TÜRKİYE İŞÇİ SINIFININ ASGARİ TALEPLERİ: V.P. PROGRAMI

Emekçi Dergisinin Kasım 1974 tarihli 1. sayısında Vatan Partisi Programı'nın bir eleştirisi yayınlandı. Aşağıda okuyacağınız çalışma bu eleştiriye bir cevap olacaktır. Eleştirinin eleştirisine girmeden önce Programın bazı özelliklerinden söz etmek, okuyucuya program hakkında bir fikir vermesi bakımından yararlı olacaktır.

V. P. Programı 1954 tarihini taşımakla birlikte,  onun gelenekçil kökleri 1919'lara ve ilk taslakları 1930'lara kadar gider. Program "yarım asrı bulan geçmişimiz" dediğimi şeyin mantıki sonucudur. Bu olgu kavranılmadığı sürece olaylar kafamızda anarşiden kurtulup, sistemleşip, aydınlığa kavuşamaz.

1930'larda yayınlanan "Demokrasi: Bugünkü Türkiye Ekonomi Politikası" adlı etüt V. P. Programının ilk şeklidir denebilir. Şöyle bir soru akla gelebilir: "Şimdi 1976 yılındayız, kökleri 1930'lara giden bir program bu günün ihtiyaçlarına cevap verebilir mi?" Evet, verebilir. Çünkü, geçen yıllarda Türkiye'nin ekonomi, politika, sınıf ilişki ve çelişkilerinde köklü, nitel bir değişme olmamıştır. 40 yıldan beri hala demokratik bir devrimi, Kıvılcımlı'nın deyişiyle "İkinci Kuvayı Milliye"yi başaramamanın sancıları içindeyiz. Program; bir demokratik devrim programıdır.

Bu programı okuyan pek çok kişi, özellikle kitle bağlarından yoksun aydınlar onun yumuşak diline bakıp  "Bilimcil Sosyalizme uygun" bir program olduğunu kavrayamazlar. Bu görünüşe  aldanmaktır.  Gerçekte program:  Bilimcil Sosyalizm'in  Türkiye  Toplumu'na  yaratıcı  bir  şekilde  uygulanmasıdır.

Bu programın öz ve biçimce klasikleşmiş programlarda pek görülmeyen ya da az görülen katkıları da vardır. Bunların bir kaçından kısaca söz edelim.

Klasikleşmiş programlarda çoğu kez sadece taleplerle yetinilir. V. P. Programında her talep, o talebi gerçekleştirebilecek ÖRGÜT BİÇİM ve PAROLALARI ile birlikte verilir.

Program organik bir bütündür. Eklektik değildir. Biraz açalım. Örneğin Alt Yapı son duruşmada Üst Yapıyı belirler. Bu, işin alfabesi. Şimdi, bir programda üst yapıya ilişkin talepler, alt yapıya, kısaca ekonomiye ilişkin taleplerin üç katı yer tutuyorsa:  en azından bu nicelik ve biçim programın toplumun organik bütünlüğünü gereğince yansıtmadığını gösterir. İşte V. P. Programında bu anlamda nicelik olarak, biçim olarak organik bir bütünlüğün yanı sıra, nitelik yani taleplerin  özü bakımından da  aynı  bütünlüğü görebiliriz. Bunu da şöyle bir benzetmeyle açıklamaya çalışalım :

Eski Divan Edebiyatında beyitlerle yazılan bir tür şiir vardır. Bu şiirlerde her beyit kendi başına bağımsız olarak bir anlam taşır, beyitlerden bir ikisini çakarsanız, ya da yerlerini değiştirseniz şiirin bütün olarak anlamında bir eksiklik bir değişiklik fark edilemez bile. Ama, mesela modern şiirde bir tek sözcüğü değiştirmek, bir mısrayı atlamak şiire bütün anlamını kaybettirebilir. Her sözcük birbirine ve şiirin bütününe bağlıdır. Benzer şekilde V. P. Programından da bir talebi çıkarsanız ya da değiştirseniz hemen sırıtır, eğreti durur. V. P. Programı bir şiire benzer.

V. P, Programındaki gerekçelerin de bazı özellikleri vardır. Ve gerekçeler şimdiye kadar yanlış değerlendirmelere uğramıştır... Türkiye'de yaygınlaşmış bir gerekçe yazış tarzı var. Bu da başlıca iki özellik gösteriyor:

a) Genellikle bir partinin varlık gerekçesiyle, program gerekçesi birbirine karıştırılmaktadır. Program gerekçesi olarak yazılanların çoğu bir program gerekçesinden çok, parti gerekçesine benzemektedir. Fakat kesin olarak bir parti gerekçesi de denemez, ikisi arası bir metindir.

b) Bu gerekçelerde programdan önce, ayrı bir bölüm halinde epey akademik bir dille yazılmış tahliller olur. Bu da ister istemez belli bir teorik düzeye ulaşmış kişilerin anlayacağı bir metin olur. Programı açıklayıcı, bölümler arasında bağlantı sağlayıcı bir fonksiyon yüklenmez.

V. P. Programında ise:

a) Programın gerekçesi, programa tabidir ve ayrı bir bölüm oluşturmaz. Bölümlerden veya taleplerden önce kısa metinler şeklinde yer alır. Bu biçim özelliği sayesinde program aynı zamanda bilinçlendirici aydınlatıcı eğitici bir fonksiyon da görür.

b) Gerekçe, son derece somut örnekler ve alıntılara dayanır. En akademik konuları bile hayatın örnekleriyle politik sorunların pek yabancısı olmayan herhangi bir emekçinin anlayacağı bir şekilde koyar.

Program hakkındaki bu kısa açıklamalardan sonra, "Eleştiri"nin eleştirisine girebiliriz.

GENEL ELEŞTİRİ

Bir programın ciddi bir eleştirisinin nasıl olması gerektiğini gösteren örnekler ustalarda var. Mars'ın Gotha Programı'nın eleştirisi, Engels'in Erfurt Programım eleştirisi, Lenin'in Iskra'yı çıkarırken kaleme aldığı R.S.D.I.P. Program Taslağı'na ilişkin eleştirileri klasik örneklerdir. Bütün bu eleştirilerde ortak olan yan: programın madde madde ve bü­tün olarak ele alınmasıdır. Eleştiriler oradan buradan seçil­miş bir iki maddeye değil de, her bir maddeye ayrı ayrı ve her maddenin bütün içindeki anlamı kollanarak yapılır. Emekçi'nin eleştirisinde ise: ne böyle bir metot, ne de böyle bir kaygı güdülmüyor.

Eleştiri 13,5 sayfa kadar tutuyor. Bu 13,5 sayfanın hemen hemen yarısı gerekçelerin seçilmiş bir iki örneğine; geri ka­lan yarısı da, programın bütününden tecrit edilmiş taleple­rin bazılarına veya Tüzüğün birinci maddesine (ki bu mad­de genel bir program özetidir) yöneliktir.

Örneğin Programın 1. paragrafının eleştirisi 3,5 sayfa tu­tar, ama öte yandan işçilere, köylülere, eski devlet cihazının tasfiyesine yönelik taleplere bir kelime ile bile dokunulmaz.

Yazar eleştirinin bu çürük biçim ve metoduna az çok man­tıki bir görünüm kazandırmak için: sanki programı önemsemiyormuş (ki bu onun önemini kavramadığını gösterir) gibi bir hava veriyor. Gerçekte ise, böyle yapmasaydı her tale­bi gerçek anlamı ile ele alsaydı ya da bu anlamı kavrama kaygısı gütseydi, taleplere demagojik anlamlar yüklemeseydi,. programın önü ardını tutar bir eleştirisini yapabileceği yerini bulamazdı.

Eleştirinin bu özelliği ister istemez cevabı da etkileye­cektir. Cevap eleştiriye bağlı olacağından konu programın somut taleplerinden epeyce uzaklaşacaktır.

ELEŞTİRİNİN ANALİTİK ELEŞTİRİSİ AMERİKA KONUSU 

Eleştiri'nin ilk ve en uzun bölümü Programın birinci pa­ragrafına yönelik. Önce bu paragrafı olduğu gibi aktaralım:

"Vatanımızın 'Amerika' derecesinde yüksek teknikli medeniyet kurmasından bahsediliyor. Lakın, bir şey unutulu­yor: Amerika'yı Amerika yapan hız, Amerikalıların 90 yıl önce köleliği kaldırmak uğruna vatandaş harbini göze alabilmeleriyle, yani, keskin hürriyet kavgası ile başlamıştır. Ve şu üç sebeple gelişmitir. l - Devletin kırtasiyeci ve askerci olmayışı, (Tam demokrasi) 2 - Derebey artıklarının yok edilmesi (Toprak reformu), 3 - Sanayi sermayesinin öteki­lerden üstün olması (Teknik yaratıcılığı)."

Bu paragrafta anlatılmak istenen nedir?.. Önce, şu ge­rilikten kurtulmamız; yüksek teknikli modern bir medeniyet seviyesine ulaşmamız mı isteniyor? Önce, derebey kalıntıla­rını kökünden kazımak için icabında sivil savaşı göze almak; bürokratik, askercil, baskıcı (Pahalı) devlet cihazını tasfi­ye etmek; toprak reformu yapmak, ve ağır sanayie öncelik vermek; bütün bunları başarabilmek için de başta işçi sınıfı­mız olmak üzere üretmen yığınlara dayanmak; onların giri­şim, örgüt ve kontrolleriyle hareket etmek zorunludur. Bu talebin sosyalist teorideki karşılığı "demokratik devrim"dir.

Fakat, paragraftaki "Amerika" sözü kafaları çok karış­tırıyor. İlerde görüleceği gibi Amerika benzetmesi özce teo­riye uygun olmakla birlikte, biçimce başka bir benzetmeye baş vurulamaz mıydı? Evet vurulabilirdi. Fakat Amerika ben­zetmesine baş vurulmasının sebebini özellikle ellilerdeki po­litika edebiyatımızda aramak gerekir.

İyi bilinir, 1950'lerde Türkiye'de bir Amerika demagojisi yaygındı, körü körüne bir Amerikan hayranlığı, Türkiye'yi "küçük Amerika" yapma hedefleri vardı. Bu benzetmeyle, .Amerika demagojisine baş vuran bezirgan politikacıların iç ­yüzleri onların demokrasi düşmanı oldukları, demokrasi de­magojisi yaptıkları göze batırılmaya çalışılıyor. Öte yandan bu benzetmeden, Amerika gibi kapitalist yolu izleyip Amerika gibi emperyalist olalım şeklinde bir anlam da çıkmaz. Gö­ze batırılmak istenen klasik burjuva anlamda bile bir demokrasiden ne kadar uzak olduğumuzdur.

Emekçi'nin bu paragrafa ilişkin eleştirilerine gelince:

"Amerika'yı Amerika yapan, yani bu ülkeyi dünyanın en" zengin; en güçlü emperyalist ülkesi yapan şey, burada iddia edildiği gibi ne "Tam demokrasi"dir, ne de "Toprak reformu" dur. Amerika'yı en zengin, en güçlü emperyalist ülke yapan şey, her şeyden önce bu ülkenin, tarihi ve coğrafi şartlan ge­reği, dünya halklarını sömürmede öteki emperyalist ülkeler­den baskın çıkmasıdır. Linç töresinin hüküm sürdüğü bir ül­ke olan Amerika, tarihi boyunca hiçbir zaman, burjuva an­lamıyla dahil "tam" bir demokrasiyi, gerçek bir toprak re­formunu tanımamıştır."

Bu alıntıda, "Amerika'yı en zengin en güçlü emperyalist ülke yapan" sebep: "tarihi coğrafi şartlar" diye ne olduğu belirsiz, soyut olaylara bağlanıyor. "Tarihi" sözcüğüyle ge­çiştirilen sebepler somut tarihte hangi özelliklerdir?.. Olma­dığı iddia edilen "burjuva anlamıyla dahi, tam bir demok­rasi" ve "toprak reformu" dur. Elbette bütün bunlar 19. yüz­yıl Amerika'sı için söz konusudur.

Ayrıntılarıyla görelim:

"(...) Amerika tarihi boyunca hiçbir zaman burjuva an­lamıyla dahi "tam" bir demokrasiyi (...) tanımamıştır."

Lenin, "Amerika Birleşik Devletlerinde Kapitalizm Ve Tarım" (Toprak Meseleleri s. 79) başlıklı yazısında aynen şöyle yazıyor:

"Modern kapitalizmin önde gelen ülkesi, modern tarımın sosyal ekonomi yapısının ve evriminin incelenmesi bakımın­dan özellikle ilgi çekicidir. Amerika Birleşik Devletleri, 19. yüzyılın başlarında, kapitalizmin gelişmesindeki hız bakımın­dan, hali hazırda sağlanmış yüksek gelir düzeyi bakımından ve halk yığınlarının siyası özgürlük derecesi [biz çizdik] ve kültürel düzeyi bakımından en ileri ülkedir. Gerçekten bu ülke, birçok bakımlardan burjuva uygarlığının modeli ve idealidir."

Aşağıdaki  cümleler,  Engels'in   1891  deki  Erfurt  Prog­ram Tasarısının Eleştirisi'nden alınmıştır:

"Halk temsilcilerinin bütün iktidarı ellerinde topladıkları ülkelerde, anayasa gereğince, ulusun çoğunluğu seni des­tekledikçe, herşeyi yapabileceğin ülkelerde, Fransa ve Ame­rika gibi demokratik cumhuriyetlerde..."

"Demek ki, tek bir cumhuriyet: Ama 1798'de kurulmuş olan imparatorluğun imparatorsuz şekli olan bu günün Fran­sız Cumhuriyeti anlamında değil. 1792'den 1798'e kadar her Fransız vilayeti, her belediye, Amerikan modeline uygun ola­rak kendi yönetimine sahip bulundu, bize de böyle bir şey lazım. Böyle bir özerklik nasıl örgütlenebilir ve bürokrasisiz nasıl edilebilir. Amerika ve Fransız Cumhuriyeti bunun na­sıl olacağını bize gösterdi" (Gotha, Erfurt Programlarının Eleştirisi s. 110)

Bu alıntılardan sonra ayrı bir yoruma gerek var mı?..

"(...) Amerika, tarihi boyunca, hiçbir zaman, burjuva an­lamıyla dahi.(...) gerçek bir toprak reformu tanımamıştır."

Bu iddia doğru mudur?

"Burjuva anlamıyla toprak feromu" ne demeye gelir? Bu deyimin sınırlarını, ya da belirsizliğini kavramak gere­kiyor.

Toprak Reformu, esasen, özü gereği burjuva demokratik bir taleptir. Derebeylik kalıntısı sınıfların ve üretim ilişki­lerinin tasfiyesi için yapılır. Gerçekte burjuvazi soyut ta­rih bakımından toprağın hava gibi, su gibi millet malı ol­masından yanadır. Ama somut tarihte toprak mülkiyetine yapılacak bir saldırı, burjuvazinin kendi egemenliğini de teh­dit edeceğinden; burjuvazi en devrimci çağında bile, hiç bir zaman "burjuva anlamıyla dahi" köklü bir toprak refor­munu yapamamıştır. "Burjuva anlamıyla" toprak reformla­rını somut tarihte ancak proletarya yapabilmiştir.

Burjuvazinin somut tarihte yaptığı en köklü toprak re­formu belki de Fransa'da görülür. Kilise ve derebey toprakları köylülere verilmiş veya satılmıştır. Eğer "burjuva anlamıyla" toprak reformundan kasıt burjuvazinin tarihte ya­pabildiği en köklü toprak reformu ise, Amerika bu örnekler arasında sayılabilir.

Sonuç olarak "burjuva anlamıyla toprak reformu" kesin sınırları olan, muhtevası belirli bir tanım değildir. Tarihte hiçbir ülkenin burjuvası, burjuva anlamıyla dahi bir toprak reformunu yapmamıştır, ya da her ülkenin kendi burjuva­zisinin ayrı bir "burjuva anlamında toprak reformu" vardır.

Amerikanın "tarihi boyunca" bir toprak reformu tanıyıp tanımadığına gelince:

Amerika, tarihinde iki aşamalı burjuva devrimine teka­bül eden iki toprak reformu tanımıştır. Birincisi Amerikan Bağımsızlık Savaşına, İkincisi İç Savaş'a denk gelir.

Amerika, İngiltere tarafından sömürgeleştirildiği zaman, İngiltere kralları, Yeni Dünya'daki "sahipsiz" "toprakları" İngiliz Lordlarma bol bol bağışlıyordu, "İngiliz otoriteleri, Amerikan kolonilerini kapitalistleşen İngiltere'nin bir tarım uzantısı yapmak için burada feodal bir rejim kurmak is­tiyorlardı. Krallar, ellerinde hiçbir şey olmayan kolonları ("zorunlu uşaklar" ya da gerçekte beyaz köleler) kullanan İn­giliz aristokratlanna çok geniş toprak parçaları verdiler. Ana ülke, kendisine ucuz hammadde sağlayan ve önemli ver­giler ödeyen Amerikan kolonilerinin ekonomik gelişimini sı­nırlamayı hedefliyen yasalar empoze ediyordu." (Batı Av­rupa ve Amerika Birleşik Devletleri ile Mukayeseli Ola­rak Rusya'da Kapitalizmin Doğuşunun özellikleri, Nikoiai DROUJİNINE: Social Sciences'ten Ürün'ün aralık 1974 sayısınca yapılan iktibas: s. 85)

"Toprak spekülasyonu yapan ve topraklan kiraya veren zenginlerin elinde çok büyük toprakların oluşmasına paralel olarak, squatter hareketi de doğdu. Squatterler, elinde hiç­bir şey olmayan kolonlar olup yasal bir mülkiyet unvanı olmaksızın keşfedilmemiş topraklar üzerine yerleşmekte ve böylece küçük tarım alanları açmaktaydılar." (a.y. s. 85-86)

Bu hareketin yaptıklarına fiili ve tabandan bir toprak reformu da denebilir.

"Bağımsızlık Savası, Kuzey Devletlerinde köleliği orta­dan kaldıran, İngiliz aristokratlarının topraklarını ulusallaştıran, işgal edilmiş topraklan dağıtan ve satan bir burjuva devrimi olmuştur. Zengin tabakaların zorlu direncine rağ­men, yeni devlet 1841 yılında "squatteizm"i resmen onayla­mıştır" (s.y. s. 86).

Görüldüğü gibi Bağımsızlık Savaşı sürecinde.

1) Kralın İngiliz derebeylerine bağışladığı topraklar millileştirilmiş, kolonlara dağıtılmış veya satılmıştır.

2) Kolonların, Kralların otoritesini tanımayarak bileği­nin hakkına ele geçirdikleri topraklarda, hiçbir yasaya da­yanmayan küçük çiftlikler kurmaları, bu fiili ve tabandan toprak reformu yasal olarak benimsenmiştir.

Bütün bu tedbirler "burjuva anlamda" bir toprak refor­mundan başka nedir ki!..

İkinci toprak reformu sanayici Kuzey ile Köleci Güney arasındaki savaşın en kızgın anında kanunlaşır.

"Fakat Amerikan kapitalizmi tarafından gerçekleştirilen ilerlemeler ne kadar büyükse, sanayici Kuzey ile Köleci Gü­ney arasındaki ekonomik ilişkiler de o kadar keskindi. Köle­cilik iç pazarın oluşmasına ayak bağı oluyor, plantasyonlar da emeğin üretkenliğini azaltıyor ve krizleri yaratıyordu. Za­man zaman köylüler özgürlük için ayaklanıyorlardı; onbinlerce zenci Kuzey ve Batı devletlerine kaçıyor ve buralarda ekilmemiş bölgelere yerleşiyordu. Köleciliğin ortadan kaldı­rılması sorunu birinci plana çıkmış ve bu durum 19. yüzyılın 60 yıllarında Kuzey ve Güney arasında iç savaşa yol açmış­tı. Bu iç savaş, içeriği ve sonuçları ile ikinci bir burjuva devrimidir. Savaşın en kızgın olduğu dönemde Federal hü­kümet, yoksul çiftçilerin sömürgeleştirilen bölgelerde isletmeye açılmamış topraklara vergi ödemeksizin yerleşmele­rini sağlayan "homestead" yasasını ilan etmiştir. Kuzeylilerin zaferi köleciliği ortadan kaldırdı, ve zencilerin hukuksal eşit­liğini sağladı. Alınan tedbirler geçmişin bütün kalıntılarını ortadan kaldırmamakla beraber, Birleşik Devletlerin kapita­list gelişimine büyük etkide bulunmuştur. Güneyin yeniden inşaası sürecinde büyük topraklar parçalanmakla ve köle­ciliğin en gayretli taraftarları ortadan kaldırılmakla bera­ber, zenciler, gerçek eşitliğe kavuşmamışlardı; zencilerin büyük çoğunluğu aynı büyük plantasyon sahiplerinin toprak­lan üzerinde yarıcı olmuşlardı. Buna paralel olarak burju­va rekabeti, küçük çiftliklerin büyük kapitalist işletmeler oluşturmaları yönünde konsantrasyon sürecini başlatmıştı." (a.y. s. 87).

Bu araştırmadan da anlaşılacağı gibi Amerika "burjuva anlamda" bir toprak reformu tanımıştır. Ve ileri kapitalist ülkeler içinde bile böyle bir toprak reformu tanıyan birkaç ülkeden biridir.

Amerikan iç savaşı yıllarında faaliyete başlayan Birinci Enternasyonal, Kuzey'i desteklemiş; öte yandan Kuzeyin za­ferini daha köklü tedbirlerle pekiştirmesi için propaganda yapmıştır. Kuzey Güney savaşında Kuzeyin zaferinin ilerici yönü unutulamaz. Emekçi Dergisi ise bugün Türkiye'deki Anti-emperyalizmle adeta içice olan Anti-Amerikan duyguları tahrik edip sömürerek, bu ilerici yönü unutturmaya es geç­meye çalışmaktadır. Eğer zaferi Güney kazansaydı bunun Amerika ve Avrupa'daki sonuçlarının ne kadar gerici olaca­ğını gözden kaçırmaktadır.

1. Enternasyonal tarafından A. Lincoln'ün yeniden baş­kan seçilmesi dolayısıyla yollanan, Marx'ın kaleme aldığı şu metin Emekçi Dergisinin problemi nasıl çarpıttığını göze batırır.

"Efendim;

Büyük çoğunlukla yeniden seçilmenizden dolayı Amerikan halkını kutlarız. İlk seçilmenizin ihtiyatlı parolası köleci iktidara direnme olduysa, yeniden seçilmenizin muzaffer sa­vaş narası Köleciliğe Ölüm' dür.

Muazzam Amerikan mücadelesinin başlamasıyla birlikte, Avrupa işçileri içgüdüsel olarak, yıldızlı bayrağın kendi . sınıflarının kaderini taşıdığını hissettiler.

Topraklar uğruna girişilen ve korkunç destanı başlatan yarışma, muazzam bakir toprakların göçmenin emeğine ka­rılık mı, yoksa kölecinin serserisine fahişelik mi edeceğini belirlemek için değil miydi?"

Emekçi Dergisi Amerikan iç savaşının ilerici yönünü kü­çümsemekte onun anlamını çarpıtmaktadır. Bunu da şöyle bir "mantık"la yapmaya çalışmakta:

1) Amerika'nın tarihinde hiçbir zaman feodalizmi tanı­madığı iddia edilmekte,

2) Bunun sonucu olarak da iç savaşın özünde derebeyliğe karşı niteliği görülmemekte,

3) Bütün bunlar inkar edilince de Amerika'yı dünyanın en ilerici en büyük ülkesi yapan şeyin ne olduğu izah edil­memekte, mecburen son derece belirsiz, "tarihi ve coğrafi özellikler" deyiminde mantıki bir tutamak aramakta.

Şimdi, Emekçi Dergisinin bu işi nasıl yaptığını kendi dilinden somut olarak izleyelim:

1) "Kıvılcımlı, Amerikan iç savaşı sonucunun "derebey artıklarının yok edilmesi (Toprak reformu)" olduğunu söy­lerken tarihin herkesçe bilinmesi gereken bu gerçeklerin­den habersiz görünüyor (...). Kuzey Amerika Kıtası hiçbir zaman bir feodalizm tanımamıştır ki, onun artıkları yok edilebilsin (...)"

Emekçi'nin bu iddiası yeni değildir. Diyalektik ve metafizik mantıklar arasındaki mücadele sürdüğü sürece de benzer iddialarla sık sık karşılaşılacaktır. Çünkü metafizik mantık, olayları klişelere uydurmaya çalışır. Çünkü feoda­lizm deyince akla Batı ortaçağının senyörlü, serfli, şatolu klasik tipi gelmektedir. Bu demir yatağa sığmayan her olay anlaşılmaz kalmaya mahkumdur.

Yarım asır kadar önce hemen hemen aynı sözcüklerle aynı iddiada bulunan liberal bir ekonomiste karşı Lenin şöy­le diyor:

"Bay Himmer şunları yazıyor: "Amerika Birleşik Dev­letleri feodalizmi hiç tanımamış onun hiçbir iktisadi kalın­tısına sahip olmıyan bir ülkedir."(...) Bu iddia gerçekle ta­ban tabana zıttır: Çünkü köleliğin kalıntıları, feodalizmin ben­zer kalıntılarından hiçbir şekilde farklı değildir."

Emekci'nin iddialarına yarım asırdan fazla bir zaman ön­ce Lenin gereken cevabı vermiş, fakat Emekçi bu iddiasını .Marx'tan aldığı bir paragrafla "kanıtlamaya" çalışıyor. Aşa­ğıya aktarılacak olan Marx'tan yapılmış bu alıntı, bizi Ame­rika tarihinin daha eski devirlerine götüreceği, program ko­nusundan epeyce uzaklaşacağımız gerçek olmakla birlikte yine de ele alınması gereken bir konudur.

"Daha geçen yüzyılın ilk yansında Marks ve Engels, 'Kuzey Amerika toplumunun bir feodalite aşamasından geçmeyisinı şöyle açıklamaktadır:

"(...) gelişmiş bir tarihi döneme birden bire giren Ku­zey Amerika gibi ülkelerde, gelişme hızlı olur. Böyle ülke­lerde, oraya yerleşen ve eski ülkenin ihtiyaçlarına aykırı düşen değişim tarzları yüzünden yeni ülkeye gelmiş bulu­nan bireylerden gayrı doğal önkoşullar yoktur. Demek ki bu ülkeler, eski dünyanın en çok evrime uğramış bireyleriyle ve dolayısıyle de bu bireylere uyan en gelişmiş değişim tar­zıyla, hatta bu değişim sistemi eski dünyaya egemen olma­dan önce işe başlamaktadırlar." (K. Marks ve F. Engels, Feuerbach, L'opposıtion de Conception Materialiste et İde­aliste.)

Dikkat edilirse görülecektir. Emekci'nin Marx'tan yap­tığı bu alıntıdan Amerika'da derebeylik kalıntılarının, etki­lerinin olmıyacağı gibi bir anlam çıkmaz. Emekci'nin karıştırdığı, derebeylik aşamasının var olmasıyla, derebeylik et­kileri ve bunların kalıntılarının var olmasıdır. Gerçekten Amerika egemen üretim ilişkileri olarak derebeyliği tanıma­mıştır ya da derebeylik egemenliği mevzii kalmıştır. Ama, Eski Dünya'nın gerçekliği "en çok evrime uğramış bireyler" ve bunlara uygun "gelişmiş değişim tarzı" kadar, geri deği­şim tarzını da içerir. Ve bu geri değişim tarzının etkileri en azından Kralın Lordlara verdiği büyük toprakların mülki­yet belgeleriyle Yeni Dünya'da görülmüştür. Özetlenirse, de­rebeylik aşamasının bulunmaması, derebeylik etkileri ve ka­lıntılarının bulunamıyacağı anlamını içermez. Bu nedenle Marx'tan yapılan alıntı Emekci'nin iddialarına bir kanıt teşkil etmez.

Yukarıdaki alıntıda Marksın genel bir kanun şeklinde for­müle ettiği prose: Somut tarihten çıkarılmıştır, ve bu proseyi somut tarihte kısaca ele almak, konumuzla doğrudan ilişkili olmasa da "Tarih Tezi" hakkındaki spekülasyonlara kısaca değinmek bakımından yararlı olacaktır.

Biliyoruz, Latin (Orta - Güney) Amerika ile Kuzey Ame­rika çok ayrı bir gelişim göstermişlerdir. Her iki kıta da "Gelişmiş bir tarihi döneme birden bire" girmelerine rağ­men, neden birisi sanayi ülkesi olabilmiş, diğeri hala onun sömürgesidir. Bunu Yeni Dünya'ya gelen bireylerin sosyal karakterlerinde aramamız gerekiyor. Çünkü: "Yeni ülkeye gelmiş bireylerden gayrı doğal önkoşul yoktur".

Demek ki, Güney Amerika nasıl geri bir yarı sömürge, Kuzey Amerika nasıl bir Emperyalist olmuş?.. Bu gelişimin tarihi köklerini kavramak için o ülkelere gelen muhacir in­sanlara (bireylere) dayanmak gerekiyor.

Somut Tarih'te "eski ülkenin ihtiyaçlarına aykırı düşen değişim tarzları yüzünden" yeni ülkeye gelenler kimlerdir?.. "Eski Dünya'nın en çok evrime uğramış bireyleri" kim­lerdir.

Kuzey  Amerika'ya  ilk  gelenler  İngiltere'de  gericiliğin baskısından kaçan Püritenler ve Qaker'lerdir. Bunlar mez­hep isimleri. O zaman bu mezheplerin neyi ifade ettiğini, hangi saiklerin etkisiyle ortaya çıktığını da anlamak gerekiyor.

Mezhepler orta çağın siyasi partileridir. Ve burjuvazi de­rebeyliğe karşı çıkarken ilk muhalefetini bizzat derebeyliğin kurumları çerçevesinde tarikatlar şeklinde örgütlemişti. He:men hemen bütün halk muhalefeti tarikatlarda örgütlenmiş­ti. İngiltere'de de Püritenlik, halk muhalefetinin, ilkel sos­yalizm gelenekleri üzerinde dini bir biçim altında ortaya yıkmış şeklidir.

"Daha önceleri İskoçya'da (daha barbar bölgelerde H. K.) mutlak iktidar sahibi olan Calvinizm, hemen İngiltere' nin içine işledi. Kilisenin göbeğine demokrasiyi soktu; ne Kralın, ne piskoposların din otoritesini o tanımıyordu; ve nassların ta, içlerinde de ciddi değişiklikler yapıyordu. Rahipler Mechsi'nde (Prasbytare) herkes eşitti: Presbyter'ciler adı bundan geliyordu. Özelliği böyle belirtilen Kalvinistlere ve onların yanı başlarında yükselen öteki protestan tarikatlarına genel olarak puritain (tasfiyeci) adı verildi. Henry VIII. bu çeşit tarikatların yükseldiğini görünce hepsi­ni sapıklar, diye koğuşturdu: (Halkı uyarmak değil, kapı­kulu yetiştirmek isteyen iktidar H.K.); katolikleri asıyordu, ama püritenleri diri diri ateşte yakıyordu... Püriten uğradı­ğı işkencelere karşı yiğitçe tahammül göstermekle uyan­dırdığı genel ilgiden başka, (halk gibi) hür ve fakir kalı­yordu... (günümüz devrimcileri gibi)"

"İngiltere'de modern kapitalist devrimi o püritenler ya­pacaklardı." (İlkel Sosyalizmden Kapitalizme İlk Geçiş: İn­giltere, H.K. s. 103).

Görüldüğü gibi Amerika'nın ilk göçmenleri henüz barbar geleneklerini yitirmemiş, kollektif aksiyon yetenekli sosyal devrim müjdecileriydiler.

Öte yandan, Güney (Latin) Amerika'ya gelince: Oraya yerleşenler İspanyol ve Portekizlilerdi, İngiltere'de bu pro­testan tarikatlarda örgütlenen halk muhalefeti sosyal dev­rim yapar, Kuzey Amerika'da ilk kolonilerde bile ilerde Amerikan yasasına kaynaklık edecek ilk meclislerde demok­rasiyi yaşarken, İberik yarımadasında, Engizisyon mahkeme­lerinde, cadı kazanlarında, Sen Bartelmi katliamlarında kur­ban edilmişler, bütün insancıl ve demokratik öz kazınmıştı. Buralarda "en çok evrime uğramış bireyler"in köküne kib­rit suyu ekilmişti.

Engels bir roman hakkında yazdığı bir yazıda (tahmi­nen) şöyle der:

"Bir Norveç küçük burjuvası hiçbir zaman serf (toprakbent) olmamıştır. Ve bir Alman küçük burjuvası (Filisteni) karşısında gerçek bir insandır."

Bunun anlamı surdur: Norveçli barbarlıktan modern top­luma geçebilmiş ve tarihinde şu veya bu şekliyle köleliğin yıkıcı etkilerine maruz kalmamıştır. Ama, Antika medeniyet­lerin yüzlerce yıl damgasını vurdukları yerlerin halkına kö­leliğin izleri öyle sinmiştir ki, onları insanlıktan çıkarmış­tır. Norveç veya Almanya yerine İngiltere ve İspanya'yı da koyabiliriz.

Konu biraz dağılmış olmakla birlikte burada görülen nedir? Kıvılcımlı'ya son zamanlarda bir eleştiri yöneltili­yor. "Sübjektif idealist olduğu, Marksizmde insancıl üretici güçler diye bir şeyin olmadığı" iddia ediliyor. Gerek Marx gerek Engels'ten yapılan alıntılar, bu iddiaların ne kadar bayağılaştırılmış olduğunu yeterince kanıtlar. Marx, birey­lerden bile söz etmekten çekinmiyor.

Kuzey ve Güney Amerika'nın mukayeseli tarihi ayrı bir etüt konusu olabilir. Tekrar yazıya dönülürse: sonuç ola­rak; Amerika'da "feodalizm" olmadığına dair kanıt olarak öne sürülen paragrafın, somut tarihin bir yönünün genel bir formülasyonu olduğu, derebeyliğin, şu veya bu şekilde etki ve kalıntılarının bulunmadığı anlamına gelemeyeceği açıktır.

Tarih sınıf mücadelelerinin tarihidir. Eğer Amerika'da derebeyliğin,  kalıntı ve  etkileri yok  sayılırsa,  bu,  giderek: Amerikan Bağımsızlık Savaşı ve İç Savaşının sınıfsal özünü, devrimci özünü şu veya bu şekilde çarpıtmaya karar.

Emekçi Dergisinde, birinci aşama "Amerikanın hiçbirzaman feodalizmi tanımadığı" iddiası, mantıki sonucunu izliyerek ikinci aşamada, Amerikan İç Savaşının ilerici özü­nü inkara, çarpıtmaya, küçümsemeye gidiyor. Bunu başta Amerikanın burjuva anlamıyla dahi toprak reformu ve de­mokrasiyi tanımadığı iddialarım eleştirirken görmüştük. Tek­rara gerek yok.

Yalnız, bugün genellikle burjuva devrimlerinin, özellikle Amerikan İç Savaşının ilerici yönünü unutturmak, onu çar­pıtmak bizzat emperyalizmin ideolog ve tarihçilerinin yaptığı bir iştir.

"16-18. yüzyıllar Avrupa'sında Burjuva Devrimlerinin evrelere ve Bölgelere Gönre İncelenmesi" başlıklı Ürün'de çı­kan bir yazıda, Emperyalizmin tarihçilerinin "Burjuva devriminin tarihsel rolünü küçültmek ve sosyal ekonomik içe­riğini inkar etmek" özlemlerinden, hatta bu özlemlere dik­kati çeken bazı burjuva tarihçilerinin, bir yandan bu özlem­leri eleştirirken, öte yandan "burjuvazinin devrimci geçmişi­nin parlaklığını silikleştirmek için gösterdiği eğilimlerden" söz edilir ve bir de örnek verilir:

"Buna benzer bir eğilim de (inkara, küçültmeye), ül­kesinin modern tarih bilimi yazarlığının, çok büyük kısmına Kon federal Güneyliler için az ya da çok açık ifade edilen bir sempatinin ve zenci halka karsı duyulan ırkçı önyargı­ların nüfuz ettiğini kaydeden Amerika'lı tarihçi H. Aphteker' in Birleşik Devletler iç savaşma karşı takındığı tavır da, (silikleştirme) gözlemlenmektedir."

Emekçi'nin Amerikan tarihini ele alışı da bu liberal ta­rihçiden pek farklı değil. "Soldan" da olsa ister istemez aynı kapıya çıkıyor.

Amerika üzerine bu kadar yeter. Herhalde okuyucu Amerika'yı Amerika yapan şeyin, Emekçi'nin dediği "tarihi ve coğrafi" özelliklerin, burjuva anlamda bir toprak reformu, bir demokrasi ve devrimci savaşlardan geldiğini ve Emekçi'nin demagojisini kavramıştır. . ..

DEMOKRASİ  KONUSU

Emekçi'nin bu konudaki eleştirisi, Programın, biçimine ilişkin eleştirilere bağlı olmakla birlikte, biçime ilişkin eleştirilerine ilerde tekrar dönmek üzere, özellikle V. P. Progra­mı'nın demokrasi tanımına karşı yönelttiği eleştiriyi ele al­mak gerekiyor. V.P. Programının birinci maddesi: "Hürriye­tin hedefi: Fakir Halk" parolasıyla şu tanımı yapar:

"Demokrasi: (iki asır evvel yaşamış, Frenk filozofu Condorcet'nin dediği gibi) en kalabalık, en fakir sınıfın maddi, manevi, ruhi, içtimai, bakımdan iyileşmesi olmalıdır'"

Bu maddeye yöneltilen eleştiri şöyle:

"Sınır dışına, hem de iki asır gerilere gitmenin gereği yoktu. Bizim sahte demokrasinin bütün gerici demagogları seçim nutuklarında buna benzer şeyler söylerler. Hem kimdir bu Condorcet? Burjuva devriminde bile (Büyük Fransız Devrimi söz konusudur) karşı devrimci bir tutuma sürüklen­miş ve devrimci terör döneminde atıldığı hapishanede, giyotne gitmemek için, intihar etmiş bir idealist felsefeci; hiç şüphe yok ki, Türkiye proletaryasının siyasi örgütü olma iddi­asında olan bir partinin programında adı hiç geçmeyecek biri."

Görüldüğü gibi eleştiri demokrasi anlayışının özüne pek değinmemekle birlikte yine de bir takım ip uçları veriyor.

Condorcet'in kişiliği hakkında, siyasi görüşleri hakkın­da biz pek birşey bilmiyoruz. Ve Emekçi'nin söylediklerini doğru kakül ediyoruz. Buna rağmen eğer bir söz konusu doğru bir fikri, bir gerçeği dile getiriyorsa onu ilk sarf edenin duru­mu ikinci planda kalır. Çünkü en gerici kişiler bile zaman zaman kendilerini methederken, mert kıpti misali hırsızlık­larını anlatırlar. Ve onların bu sözleri Marksistler için daima verimli bir kaynak ve delil olmuştur. Kaldı ki bu Fransız, filozofunda pek böyle bir durum da yok.

Bizim bezirgan politikacıların seçim nutuklarında buna benzer tanımlara bol bol rastlıyabileceğimiz iddiasına gelin­ce. Özellikle izledik ve bu tanıma yaklaşabilecek bir söze rastlayamadık. En demokrat geçinen Ecevit bile Demokrasiyi sadece seçim ve parlamenterizm olarak anlamaktan öte­ye gidebilmiş değil. Hatta sosyalist bilinen politikacılarımız bile, hatta bizzat Emekçi Dergisiyle adaş Emekçi Partisi bile demokrasi tanımında ne yazık ki bu Frenk filozofundan bile geridir.

Emekçi Dergisinin, "Sosyalist Parti Sorunu" başlıklı ya­zısında şöyle bir demokrasi tanımı var:

"Her sosyalist, her yurtsever demokrasi uğruna savaş­makla yükümlüdür. Sosyalistler için bu görev somut olarak_f sosyalist partinin politika alanında yerini alma uğruna mü­cadeledir."

Bu önermenin mantıki sonucu nedir? Sosyalist parti po­litika alanında yerini aldığı an demokrasi bir gerçeklik olur. Eh, bugün beş tane sosyalist parti var. Demokrasi de var!.. Doğru mu? Hayır. Çünkü en fakir, en kalabalık sınıf, gün geçtikçe her bakımdan daha fazla gerilemekte, ezilmekte. Görüldüğü gibi V. P. Programındaki tanım: Demokrasi için çok esaslı bir kriter getirmektedir.

Yine aynı dergide şöyle bir demokrasi tanımı daha var:

"DEMOKRASİ, ulusu oluşturan bütün sınıfların örgütlü biçimde ve bütün güçleriyle orantılı olarak ülkenin kade­rini tayin edebilmesidir." Bu tanımda kullanılan tanıma muh­taç kavramları da açıklamak konuyu kısmen aydınlatacaktır.

1) "Ulusu oluşturan bütün sınıflar": Ulusu oluşturan sınıflar araslnda ezilen sınıf ve tabakalar kadar, ezen sınıf ve zümreler de vardır. Bu tanım hepsini eşit şartlarda eşit şans­larda imiş gibi ele alarak tamamen soyut, sınıf muhtevasın­dan yoksun bir demokrasi anlayışını sınıflar üstü bir demok­rasi anlayışını savunmaktadır. Çünkü somut hayatta ikti­dardaki sınıf su veya bu yolla ulusu meydana getiren diğer sınıfların örgütlenmesini engelliyecektir. Sınıf mücadelesi az çok eşit şartlarda hazırlanarak yapılan sportif bir ya­rışma değildir.

"Güçleriyle orantılı olarak": Gücün ölçüsü nedir? Sayı mı Halk kitleleri sayı olarak büyük bir güçtür. Öte yandan küçük burjuvazi çoğu kez işçi sınıfından fazla sayıdadır. Eğer gücün ölçüsü sayı ise iktidarın küçük burjuva olması gerekir. Fakat biliyoruz ki küçük burjuvazi bir tabakalar yığını olduğu için modern sınıflardan birinin peşine takılır. Örgüt ve bilinç düzeyi mi? Hakim sınıflar çıkarlarının bilin­cinde ve çok iyi örgütlü. O halde güçlerine uygun olarak ülkenin kaderini tayin ettikleri dolayısıyla da demokrasi olduğu savunulabilir... Ve nihayet bizzat iktidar bir güç kaynağı de­ğil midir?.. Evet, bugün Türkiye'de sınıflar "güçleriyle orantılı olarak" ülke kaderini tayin etmektedirler... Bu tanıma göre Türkiye'de bugün demokrasi olduğu rahatlıkla iddia edilebilir. Ve bu iddia tanımın mantığına uygun olacaktır.

Ama V. P. Programındaki tanıma göre bugün Türkiye'de demokrasi olduğu iddia edilemez. Çünkü halk işsizlik ve pahalılık cehenneminde yanmaktadır.

"UCUZ DEVLET" KONUSU

V. P. Programı devlet cihazına ilişkin taleplerini "Ucuz Devlet" parolasıyla özetler. Emekçi'nin bu parolaya karşı eleştirilerini teker teker ele alalım.

"(...)V. P. Programının yukarıya aktarılan ilk paragrafında "Amerika'yı Amerika yapan hız"ın devletin kırtasiye­ci ve askeri olmayıp, (tam demokrasi)den ileri geldiği söy­lenmektedir.(...)" Amerikan toplumu bir bakıma en kırtasiyeci ve her ba­kımdan en askerci bir toplumdur."

Evet, 20. yüzyılın Emperyalist Amerika'sı öyledir. Ya­lnız V. P. Programında bu günün Amerikası gibi olalım den­memektedir. İç savaş örnek olarak alındığına göre Türkiye iç savaş öncesi 19. yüzyılın ilk yarısının Amerika'sına benze­tilmekte ve hedef olarak iç savaştaki gibi derebeyliğin tas­fiyesi önerilmektedir. Gerçekten de 19. yüzyılın ilk üç çey­reğinde Amerika dünyanın en az askerci ve bürokratik, en ucuz devlet cihazına sahiptir. Sürekli bir ordusu yoktur. İç savaştaki ordu bile bir gönüllü milis ordusuydu. Devlet me­murları seçilirdi. Hatta Marx - Engels Yunker Almanya'sında Amerikan devletini örnek olarak gösterirler. Amerikan devlet cihazını, devrim döneminin Fransa'sına benzetirler.

Gerçekten de tarihte, Fransız devriminde görüldüğü gi­bi, burjuvazinin devrimci dönemde, derebeyliğe karşı emekçi kitlelerin inisiyatif ve yaratıcılığına ihtiyacı olduğu dönem­lerde bürokratik ve askeri olmayan bir devlet cihazıyla ye­tindiğini gösterir. Burjuvazi derebeylerle ittifaka girdikçe, işçi sınıfı ve halk kitlelerinin devrimci muhalefeti arttık­ça, devrimci dönemin bu demokratik devlet cihazını tasfiye­ye, eski mutlakiyetçi devlet cihazını restore etmeye yönelir. Bunun en tipik örneği Fransa tarihinde görülür. Fransa böy­le bir devleti ancak altı sene kadar tanıyabilmiştir.

Amerika'da ise böyle bir devlet cihazı hemen hemen yüz yıl kadar sürmüş, yirminci yüzyılın arifesinde işçi sınıfı mücadelesinin artması, burjuvazinin büyük toprak sahiple­riyle ittifaka girmesi, kapitalizmin rekabetçi aşamadan em­peryalist aşamaya girmesiyle birlikte eski devlet cihazı ya­vaş yavaş değişmiş, bürokratik ve militer bir devlet cihazı haline gelmiştir.

Amerika'da bu demokratik devlet cihazının hemen he­men yüz yıl kadar yaşayabilmesi bir özelliğidir. Sebepleri özel bir inceleme konusu olabilir. Kısaca, Amerika'da kapitalizmin gelişmesi ölçüsünde olgunlaşmış, burjuvaziyi teh­dit edecek bir işçi hareketinin yok denecek kadar zayıf kal­ması, askeri bakımdan güçlü bir komşu devletin bulunma­ması, muazzam bakir toprakların memnuniyetsizler için dai­ma bir umut kapısı olması burjuvazinin uzun süre askerci ve bürokratik bir devlet cihazına gerek duymamasına se­bep olmuştur denilebilir. Bu istisnai durumdan dolayı Ame­rika uzun süre burjuva uygarlığının modeli ve ideali kal­mıştır.

Emekçi Dergisi bu örneğin kastettiğim anlamazlığa getirerek, sanki günümüzün Amerikası örnek veriliyormuş gibi ele alarak bir yığın gereksiz eleştiriler yöneltmektedir. Bu kadarla da kalmamakta, devlet sorununu hiç anlamadığı özellikle "ucuz devlet" parolasına yönelttiği eleştirilerde görülmektedir.

"Tarih boyunca ucuz devlet burjuva liberalizminin slo­ganı olmuştur. Liberal burjuva bütün alanları özel teşebbüse devretme taraflısı olduğundan, hükümetin hükümet etme alanlarının alabildiğine kısılmasından yanadır. "En iyi hü­kümet hiç olmıyandır" sözü, liberalizmin bu tutumunu ifade eder. Tabiidir ki, eylem alanı alabildiğine sınırlanan bir devletin masrafları da az olacaktır, böyle bir devlet ucuz devlet olacaktır."

"Ama buna karşılık, sosyalist devlet, ya da sosyalizme yönelmiş bir devlet ucuz devlet olamaz. Çünkü böyle bir devlet, devlet sektörünü mümkün olduğu kadar genişletme ve özel sektörü mümkün olduğu kadar daraltma politikasını uygular. Sosyalist Devlet, pahalı, hem çok pahalı devlettir; çünkü üretimi, hizmetleri o sağlıyacaktır ve bütün alanlar­da yatırımları o yapacaktır." (s. 75)

Bunları yazan bir Marksist!.. İşe alfabesinden başla­mak gerekiyor.

Devlet: bir sınıfın diğer sınıf üzerindeki baskı aracıdır. Tarih boyunca, Sosyalist devlet ortaya çıkıncaya kadar; bü­tün   devletler   çok   küçük   bir   azınlığın   muazzam   yığınlar üzerinde   bir  baskı   aracı   olmuştur.   Tarih  boyunca  hakim sınıfların küçük bir  azınlık,  ezilen  sınıfların  muazzam bir çoğunluk  olmasına rağmen bu küçük  azınlık  ancak  güçlü bir   devlet   cihazıyla  hakimiyetini  sürdürebilmiştir.   Bu  ise pahalı,  bürokratik,  militer  bir   devlet  cihazını  şart  koşar. Çünkü baskı altına alınanlar geniş yığınlardır, çoğunluktur. Bunlara karşı yüzlerce, binlerce memur, asker, idareci bes­lemek,   hapishaneler   yapmak  vs.   ister  istemez  pahalı  bir devlet mekanizmasını şart koşar. Hatta aynı sınıfın çıkarını koruyan farklı biçimlerdeki devletler bile baskı ve zulüm arttığı  oranda daha pahalı bir mekanizma haline gelirler. Örneğin:   1860'larda   Amerika'daki   devlet   de   bir   burjuva devletidir; Almanya, Fransa'daki devlet de bir burjuva dev­letidir. Ama birisi daha demokrat, daha ucuz bir devlettir; daha az baskıcı,  daha az askerci,  daha az bürokratik bir devlettir. Ama aynı yılların bir Bismark Almanya'sı, bir Bonapart   Fransa'sındaki  devlet  baskıcı,   pahalı,   bürokratik, askerci bir devlettir. Bu sadece modern medeniyetler çağı için değil, antika medeniyetler çağında da böyledir.

Örneğin Osmanlı Devleti ilk kurulduğu, ekonomi taba­nında dirlik düzeni hakim olduğu sürece daha az baskıcı, daha az bürokratik, daha az pahalıdır. Ama tefeci-bezirgan ilişkiler geliştikçe, derebeylik arttıkça devlet daha fazla bas­kı yapmış, bu baskıyı yürütebilmek için daha fazla asker, memur vs. beslemiş, daha çok hapishane yapmış dolayısıyla da daha pahalı bir cihaz haline gelmiştir.

Tufeyli, sömürücü azınlıkların devletleri bile, bu azın­lığın ihtiyaçları geniş yığınların ihtiyaçlarıyla az çok bir paralellik, bir yakınlık gösterdiği sürece, kitlelere az çok daha genlikli bir hayat sağladığı, patlamaları nispeten amortize edebildiği sürece daha küçük bir baskı mekanizmasıyla ihtiyacını karşılayabilmiş, buna bağlı olarak da devlet ciha­zı daha az masraflı, daha az pahalı olmuştur.

Son örnek de Kurtuluş Savaşımızdır. Kurtuluş Savaşı birkaç bin memurla başarıldı. Masraflar, bütçenin % 5'ini (eğer hafızamız yanıltmıyorsa) geçmezdi. Çünkü hareket ilericiydi, halka dayanma durumundaydı, milletin sinme­sinde değil başkaldırmasında çıkarı vardı. Ama bugün, mil­yonları aşan resmi yarı resmi kapıkulu yığınlarıyla, ordu­suyla, polisiyle, her gün Ortaçağ kaleleri gibi yeni yeni yapılan hapishaneleriyle son derece baskıcı, pahalı bir dev­let mekanizması vardır. Ve bu devletin masrafları büt­çenin yarısından az değildir.

Buraya kadar ele alınanlar azınlığın devletleridir. Ve gördük ki, bu azınlık devletleri bile halkın özgürlükleriyle ters orantılı olarak nispeten pahalı veya ucuz olabilirler.

Sosyalist bir devlet pahalı olabilir mi? Buna ihtiyaç var mı? Yoktur. Çünkü o çoğunluğun devletidir ve küçük bir azınlık üzerinde baskı söz konusudur. İster istemez, böyle bir devletin daha az masraflı, daha ucuz olacağını bir ço­cuk bile kavrayabilir.

Bugün, sosyalist ülkelerde askeri harcamalar emperya­listlerin tehdit ve provakasyonlarmı boş çıkarmak için bi­raz yüksek ise de, yine de emperyalistlerden çok daha az masraflıdır.

Öte yandan, sosyalist devlet sosyalizm yerleştikçe, git­tikçe daha ucuz, daha az bürokratik bir mekanizma haline gelir. Devletin sırtındaki bin bir işi emekçilerin tamamen aşağıdan gelme girişim, örgüt ve denetimlerine bırakır. Ör­neğin, Sovyetler Birliğinde çeşitli Sovyetlere seçilen yöne­ticilerin sayısı, 4 milyon civarındadır. Bu Sovyetlere bağlı çeşitli komisyonlarda çalışanlar 20 milyon kadardır. Ve bu milyonlarca insan aynı zamanda ya fabrikada, ya da kollektif çiftliklerde üretmen olarak çalışmaktadır. Bu milyon­larca insan hazır yiyiciler ordusu değildir. Böyle bir dev­let cihazı pahalı olabilir mi?

Devletin pahalılığı devletin üretime yatırdığı sermaye­ler ile ölçülmez. Çünkü burada üretim söz konusudur, dev­letin devlet olarak baskı fonksiyonu değil, Devletin pahalılı­ğı derken her şeyden önce halkın sırtına yüklediği hadsiz -hesapsız kapıkullarını beslemek, teşkilatlandırmak, eğit­mek için vergiler gelir. Devletin fabrikasında çalışan bir işçi ise bir üretmendir, üretmenler üzerinde baskıya yöne­lik bir kapıkulu değil.

Emekçi dergisi, programdaki "ucuz devlet" parolasını liberal burjuva bir talep olarak nitelerken, bizzat, sosyalist devlete "pahalı" diyerek kendisi liberal burjuvalarla aynı yargıda birleşmiş oluyor.

"ŞUURLU TİCARET" KONUSU

Emekçi dergisi, V.P. Programındaki "Şuurlu ticaret" parolasının da bir liberal burjuva talep olduğunu iddia edi­yor. Gerçekte liberal burjuvazi tabiri caizse şuursuz ticaret­ten yanadır. "Bırak yapsın, bırak geçsin" nedir? Tam bü­yük balığın küçük balığı yuttuğu rekabet anarşisi değil midir? Kapitalist ekonomide anarşiden, orman kanunundan söz edilebilir, şuurdan değil.

Kaldı ki, tekelcilik öncesi dönemde burjuvazi, rantiye, ban­ker, diğer kapitalistler ve işçiyle mücadelesi yüzünden, onu kendi çıkarı açısından az çok "şuurlu" hareket etmeye zorlar. Ve bu çıkar ister istemez yeni teknik gelişmelere yol acar. Bizde ise, bu anlamda bile "liberal" bir şuurdan söz et­mek zordur. Bizde Kapitalizm vurguncudur, ticaret vurgun­culuktur. İleri hiç bir ülkenin kapitalisti malını dışarıya ucuza satıp, dışardan pahalı almaz. Ama bu bizde olur. Dışarıya malımızı yarı yarıya ucuza satarız, dışardan iki mis­li pahalı alırız. Klasik burjuva şuuru buna müsade etmez. Ama bizim vurguncu bezirganlığımız için bu gayet olağandır.

Kaldı ki, "şuurlu ticaret"de kastedilen sadece bu an­lamda bir şuur değildir. Şuur deyince; "hangi sınıfın şuuru" diye sormak gerekir. V.P. programında ise azıcık okudu­ğunu anlayan birisi, işçi sınıfının şuurunun söz konusu edil­diğini görür. Dış ticareti millileştirmek; herhalde işveren sınıfının şuuruna uygun düşmez. Reklamcılığı kaldırmak, üre­tim ve tüketim kooperatiflerini yaygınlaştırmak, spekülatörlüğü tasfiye etmek bütün bunlar içinde bulunduğumuz de­mokratik devrim aşamasında işçi sınıfı şuurunun gerektir­diği minima talepler değil midir?

Okuyucu buraya kadar eleştirilerin nasıl yapıldığını her­ halde kavramıştır, bunun yanı sıra yer yer programda var olan talepleri yok gibi gösterme çabaları da var. Bir ör­nek yeter:

"Sömürücü sınıflar vergilendirilerek 'milli istihsal müca­delemizin para maddesini' sağlamak yok."

V.P.  Programı,  Pahalılık Bölümü:

"Madde: 4 - DEVLET POLİTİKASI:

a) Vasıtalı vergi­ler: Türkiye'de 13 senede bütçenin yansının üçte ikisine çık­tığından, ilk hedef olarak bu nispet tersine çevrilecektir.

b) Vasıtasız vergiler: Geçim endeksi derecesine kadar olan gelirlerden alınmayacak. Ondan yukarısında ilerleyici vergi. (1954 rayiciyle: 400 liradan % 5 600 liradan % 15,1000 liradan % 35,10.000 liradan % 75 ve ilh alınacak."

Yüzleri kızarır mı dersiniz?

BİÇİME İLİŞKİN ELEŞTİRİLER:

Yazının başında V.P. programının biçim özelliklerinden söz edilmişti. Emekçi dergisinde eleştiriyi yapan; bu biçim özelliklerine hiç dikkat etmiş değil.

Programın gerekçe bölümlerinde konuyu popüler örnek­lerle açıklayabilmek için somut örneklere ve alıntılara baş vurulur. Bu özelliği sayesinde program eğitici bir broşür niteliğine de sahiptir. Emekçi, bu alıntıları göz önüne ala­rak, "aktarmaların parti programında yeri yoktur" diyor. Fakat aktarmaların program bölümlerinde değil gerekçe bö­lümlerinde olduğunu gözden kaçırıyor.

Programda belli başlı aktarma Condorcet'in yukarıda tartışılan sözüdür.

Emekçi bir de aktarmaların Falih Rıfkı gibi burjuva yazarlardan yapılmasını eleştiriyor.

Örneğin Falih Rıfkı'nm şu sözü var:

"Hürriyet eğitimi, ancak hürriyet içinde elde edilebile­cek bir şeydir. Okullarda verilecek diplomalı mezunlarla sağ­lanamaz. Bin yıl beklesek, gene başladığımız yerden yola çıkarız."

Türkiye'de hala halkı sürü gibi gören, "sözü ayağa dü­şürmeme" gayreti içinde olanlar; "bize eli sopalı bir adam. lazım" diyenler, okuma yazma bilmeyenlerden oy hakkım almakla gericiliğin alt edileceğini söyleyen ve bunları bü­yük bir buluş gibi ortaya atanlar varken, kim söylerse söylesin söz doğrudur. Kaldı ki aynı özü Kıvılcımlı kendi üslubuyla, değişik bir ifade kullanarak da verebilirdi, ama o sözü başkaları etmişse hırsızlık gerekmez. Programa laf aktarılmaz doğmasına kapılınmaz.

Emekci'deki eleştirinin her cümlesi aşağı yukarı yuka­rıda örnekleri görülen yanlışlarla dolu. Her yanlışı teker te­ker eleştirmek sonuçları pek değiştirmeyecektir. Okuyucu,, eğer üşenmezse, Emekci'deki yazıda bunu ayrıntılarıyla gö­rebilir.

Emekçi, eleştirisini hangi gayeyle yapmış olursa olsun, programı eleştirmek zorunda kaldığını itiraf etmesi progra­mın her şeye rağmen susuş komplosundan kurtulmaya baş­ladığını gösterir. Ve bu sevindirici bir gelişmedir.

Emekçi, kendisini Dr. Şefik Hüsnü Değmer adına bağlı 1946'da kurulmuş T.S.E.K.P.'in ideolojik ve politik devamcısı saydığını ihsas ettiriyor. Bu, gelenekcil bağlara sahip çıkması bakımından sevindirici olmakla birlikte, gerçek du­rum oldukça farklıdır. Biz, onların bu gelenekcil bağlara hakkıyle sahip çıkmadığını düşünüyoruz. Bu elbette kanıtlan­ması gereken bir iddiadır. Bu iddianın kanıtı ise TSEKP ve TEP programlarının mukayeseli bir eleştirisi yapılarak ka­nıtlanabilir. Gerçekte TEP programı, TSEKP Programından çok daha geridir.

Bunu Emekçi dergisinin kendi bile itiraf ediyor: Söyle yazıyor: "Ve eğer biz bugün programı (TSEKP Programı kastediliyor) olduğu gibi kabul edemiyorsak, bu Türkiye'nin, tezgahlanan karşıdevrim ile, 1946'ya kıyasla, bağımsız­lık ve demokrasi bakımından çok daha gerilere sürüklen­miş olmasından ötürüdür." (Emekçi: Sayı: l sayfa. 80).

Gösterilmek istediğinin tersine V.P. Programı, TSEKP programının daha gelişkin, onu aşmış bir devamı sayılabi­lir. Ve V.P. Programına en yakın program, bugün var olan sosyalist partilerinki de dahil, TSEKP'inkidir.

Bütün bunlar henüz pek bilinmemekte. Programlar üze­rine derin incelemeler gerekmekte. Bu tür bir çalışma sos­yalist hareketin tarihi üzerine yayılmak istenen duman per­desini dağıtmak bakımından da yararlı olacaktır.

Demir Küçükaydın

(Bu yazı muhtemelen 1975 yılında yazılmış olmalı. 1976 Ekim ayında, Kıvılcım Yayınları arasında çıkan "Emekçi-Birikim'in Dr. Hikmet Kıvılcımlı Eleştirileri Üzerine" başlıklı kitabın 13 ve 41. sayfaları arasında, H. Yılmaz imzasıyla yayınlandı. 21 Aralık 2000 Perşembe günü dijitalize edilmesi tamamlandı.)

---

Bu e-posta virüs ve zararlı yazılım içermez, çünkü avast! Antivirüs koruması devrede.